KAPADOKYA'DA SOSYO-KÜLTÜREL YAPI
Kapadokya'nın sosyo-kültürel yapısı çerçevesinde; bölgenin el sanatları, düğün-doğum gelenekleri, folklorik özellikleri ele alınmaktadır.
Kapadokya'nın Folklorik Özellikleri
Kapadokya'nın folklorik özellikleri bağlamında, dilin kullanımındaki yöresel farklılaşma ve yerel ağızlara, yöresel edebiyata, geleneksel müzik ve halk ozanlarına, yöresel yemeklere, özel gün ve festivallere değinilecektir.
1) Dilin Kullanımında Farklılaşmalar ve Yerel Ağızlar
Kapadokya yöresi dil ve anlatım bakımından İç Anadolu Bölgesi'nin özelliklerini taşır. Yerel ağız, gelişme sürecinde geçirilen yönetsel ve toplumsal değişimlerden, bunların etnik yapıda doğurduğu karışımdan izler taşır. Halkın kullandığı dil, kurallı Türkçe'den bölgesel ağız olarak farklılaşır. Ses bilgisi (fonetik) bakımından, halkın kullandığı dilde temel ünlü (vokal), ünsüz (konsonat) seslerin, farklı vurgu ve tonlamalarından kaynaklanan çeşitleri bulunmaktadır. Dolayısıyla halk dilinde 20 ünlü, 43 ünsüz harf tespit edilmiştir.
Yörede dil benzeşmesi güçlüdür. Yapılarının özelliği itibarıyla ses benzeşmesine uymayan kimi ekler de yerel ağızda dil benzeşmesinin etkisinde kalır. Örneğin, var-ıhan (var iken), doku-han (dokurken). "İdi, imiş, ise, ki" ekleri de benzeşmeye uğrarlar. "İle" edatının ses değişmesi ve hece kaymasıyla oluşmuş "ına, inan, nan" gibi bir bölümü ya da tümü ekleşmiş türleri de ses benzeşmesine uymuştur. Örneğin, şonun-ına (şunun ile), dam-ınan (dam ile).
Yerel ağızda ünlü değişimleri ünsüzlerin ünlülere etkisiyle oluşur. Kalın ünlülerin incelmesi, ince
ünlülerin kalınlaşması, düz ünlülerin yuvarlaklaşması, yuvarlak ünlülerin düzleşmesi, geniş ünlülerin daralması, dar ünlülerin genişlemesi şeklinde gerçekleşen değişmeler yaşanır. Örneğin, serhoş (sarhoş), goley (kolay), temam (tamam), urat (rahat), övel (evvel), mötüre (metre), melmekat (memleket), ihdiyar (ihtiyar) gibi.
K/g değişimi en bilinen ünsüz değişimidir ve yörede yaygındır. Ünsüzler yönünden görülen başlıca değişimlere örnekler şunlardır: K/ğ değişimine örnek: Nağadar (ne kadar); K/h değişimine örnek: Yahar (yakar), çıhar (çıkar), bahacan (bakacaksın); Ç/ş değişimine örnek: ileşberlik (rençberlik), ağaşlar (ağaçlar); R/l değişimine örnek: Gali (gayrı), belaber (beraber); R/n değişimine örnek: Teknar (tekrar), soğna (sonra); V/ğ değişimine örnek: Duğar (duvar), cuğap (cevap).
Akınlamak (sevdalanmak), çılgısız (şımarık), alamaç (alev), endek (aşağı, adi), koğşak (yumuşak), navrat (surat, yüz) vb. ifadeler yöreye özgü örneklerdir.
Ancak son zamanlarda tüm yöresel ağızlarda yaşanan anonim yapıdaki kelime üretiminin kısırlaşması süreci bu yörede de yaşanmaktadır. Yöresel ifadelerin anonim kullanımları yok olmaya başlamıştır.
